श्री काशी श्रेत्राबद्दल प्रत्येक हिंदूंच्या मनात प्रचंड आदरभाव आजही टिकून आहे. तिथे काही पुण्यकर्म केले तर मोक्षप्राप्ती होईल असा समज मध्ययुगातही रूढ होता. 

पेशवाईचा अस्त झाल्यानंतर इंग्रजांचे राज्य असताना इंग्रजी भाषेचा प्रसार बराच झाला होता. इंग्रजी बोलणारे - ऐकणारे पुष्कळ लोक होते. बाहेरून एखादा अधिकारी आला तर तो साहजिकच इंग्रजीतुनच संबोधत असे. परंतु एक इंग्रज अधिकारी असाही होऊन गेला ज्याने पुण्यात चक्क मराठीत भाषण दिले. 

"आपण येथे आल्याने आम्हास फार संतोष झाला. आपले येण्याने आपले मुलां माणसाचे व आपले रयतेचे कुशळ आम्हास कळले. आपली महाराणी मालिकामा आझम व्हिकटोरिया यांचे ठायी आपली एकनिष्ठ भक्ती असल्याचे कळून आले. या देशातील राज्यकारभार चालवणारे पुष्कळ गृहस्थ आपल्यास भेटले आणि या देशात सौख्य व आबदानी असण्याविषयी आपले महाराणी साहेबांची फार उत्कंठा आहे"

"आपण पुण्याहून परत जाण्यापुर्वी आपल्याशी आपल्या हिताच्या पुष्कळ गोष्टींविषयी संभाषण करण्याची आमची इच्छा आहे. विद्या म्हणजे केवळ लिहता वाचता येणे इतकेच नाही. लिहिता वाचता आल्यावाचुन व्हावे तितके विद्यासंपादन होते असे नाही. पण विद्यासंपादनास आणखीही साधने आहेत. निरनिराळी ठिकाणे पाहणे व तेथील गुणी लोकांशी संभाषण करणे हे एक आहे. कारण विद्वान असे सर्व लोक एकाच ठिकाणी आढळत नाहीत. बॉम्बे, अहमदाबाद, काशी अशी दुसरी शहरे पुष्कळ माहिती होण्यासारखी आहेत"

"दूरदेश पाहण्यास जावे तर खर्च लागतो परंतु आपले बरोबर जरूर तितकेच लोक घेऊन जाण्याविषयी आलिजा बहादूर शिंदे महाराज व होळकर महाराज यांचा उत्तम कित्ता आपण घेण्यासारखा आहे"

"पहा जर कदाचित आपल्या महाराणी साहेबांचे चिरंजीवांपैकी एकाची स्वारी येथे आली तर त्याजबरोबर त्यांचे भाषेने संभाषण करता येईल असे आपल्यामध्ये तयार असले पाहिजेत"

मी तुमच्याशी येथे अगदी साधेपणाने आणि सत्य तेच बोललो, अगदी जुन्या मित्राप्रमाणे बोललो कारण गेले अनेक वर्ष मी या देशासाठी अधिकारी म्हणून प्रामाणिकपणे काम करत आलो आहे. ब्रिटिश सरकार तुमची काळजी घेण्यास बांधील आहे. धन्यवाद. 

 

मराठा स्वराज्याचे सरखेल, आरमार प्रमुख 'कान्होजी आंग्रे' यांनी परकीय सत्तांना शह देत समुद्रावर सत्ता गाजवली.  काही वर्षांपूर्वी मराठ्यांच्या लहान बोटींना नावं ठेवणारे इंग्रज पुढच्या काळात मराठ्यांसारखी जहाजे आपल्याकडे  असायला हवीत असं म्हणायला लागले. यातच मराठ्यांच्या आरमाराचे यश दिसून येते. 

या कान्होजी आंग्र्यांवर   इंग्रज गव्हर्नर फिप्सने चाचेगिरीचा (pirates) आरोप केला, यावर कान्होजी आंग्रे यांनी अगदी समर्पक असे प्रत्युतर दिले ते वाचण्यासारखे आहे . 

" दुसऱ्याच्या मालकीची वस्तु आपल्या अधीन करुन घेण्याच्या बाबतीत म्हणायचे तर, असल्या महत्वकांक्षा आपणासारख्या व्यापार्यांनी बाळगल्या नाहित का? जगाचा शिरस्ताच आहे, परमेश्वर स्वतःचे असे काहिच देत नसतो. तो एकाचे काढून दूसर्याला देतो. परमेश्वराची ही कृती चांगली कि वाईट हे कोण ठरवनार ? एक विविक्षित राजसत्ता ही हिंसा, अपमान आणि चाचेगिरी (piracy) याच्यावर चालली आहे असे म्हणणे तुमच्यासारख्या व्यापार्यांना आजिबात शोभत नाही. व चार पातशाह्यांशी झुंज देऊन  छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य निर्माण केले तेव्हा याच गोष्टीचा त्यांनी अवलंब केला. आम्ही त्याच पद्धतीने सत्तेवर आहोत. खरेखोटे मानो अथवा न मानो  त्यामुळेच आम्ही टिकून आहोत." 

संदर्भ : दर्याराज कान्होजी आंग्रे - सदाशिव शिवदे

मुळ संदर्भ :  Consultation Bombay Castle 7th august 1724

- रोहित पवार 

 अवघ्या महाराष्ट्राचे आराध्यदैवत 'श्रीगणेश' आणि त्याचा परंपरेनुसार होणारा उत्सव हा खरंतर साजरा करण्यासोबतच तो अभ्यासाचाही विषय आहे. नानासाहेब खासगीवाले, भाऊसाहेब रंगारी, दगडुशेठ हलवाई या मान्यवरांच्या पुढाकारातुन आणि लोकमान्य टिळकांच्या पुरस्कारातून पुण्यातुन या उत्सवाला १८९३ साली सुरवात झाली.